Hayvan Hakları Sözlüğü

abolisyon/kölelik karşıtlığı: 

istismarın, baskı ve esaretin bir biçiminin ya da reformunun topyekûn ortadan kaldırılışı.

Hayvan savunuculuğu:

Genel anlamda hayvanların çıkarlarının savunulmasıdır. Hayvan refahı ve hayvan hakları için yapılan çalışmaları kapsar.

Animal Liberation Front -Hayvan Özgürlüğü Cephesi- (ALF):

Bağımsız olarak hayvanlardan yana doğrudan eylemler düzenleyen, meselâ; deney laboratuarlarından hayvanları gizli/açık olarak olarak kurtarmak gibi eylemler düzenleyen bireyler tarafından kullanılan bir isim. Hayvanlara zarar vermeyi engelleyici ya da sona erdirici amaçlı mala/mülke zarar verme veya hayvan sömürüsü endüstrilerini ekonomik olarak zayıflatmaya yönelik eylemler sık sık başvurulan eylemlerdir. ALF’te üyelik, liderlik ya da yapılanma söz konusu değildir.

Hayvan hakları:

İnsan türünden olmayan hayvanların çıkarlarına işaret eder, bu çıkarlara acı çekmeme hakkı da dahildir, insan çıkarlarına gösterilen aynı itinayla karşılanmalıdır. İnsan türünden olmayan hayvanların da hakları ve içsel bir değerleri vardır; söz konusu hak ve değer hayvanların insanlar açısından ne şekilde kullanılabilir /faydalı olduğundan bağımsızdır.

Hayvan refahı:

Hayvanların  sağlık anlamında refah durumuna ve kendilerine iyi davranılmasına işaret eder. Hayvan refahı duruşu anlamsız bir acı gözüyle bakılan olaylara karşı çıkarak hayvanların maruz bırakıldığı koşullar ve durumların iyileştirilmesi için çabalar; ancak genel anlamda insanların hayvanları kullanmasına karşı çıkmaz, gerekli ve meşru görülen hedefler uğruna hayvanlara verilen zarara itiraz etmez.

Kafes Tavukları:

Yumurta üretimi uğruna bir çok tavuğun aynı kafeste bulunduğu, sıkış tıkış karanlık kafeslerde tutulup yumurtlatıldığı ve yumurta üretim seviyeleri düştüğünnde kesildiği türden tavuklara verilen isim.

Kafes tavuğu kafesleri:

küçük ve telli kafesler, binlerce kafes bir arada tutulur, bütün bu kafesler de geniş ve penceresiz bir oda içerisinde bulunur, her bir kafeste bir çok civciv bir arada bulunur. Kafes tavuğu kafeslerinde hayvanların kanatlarını açabileceği ya da hareket edebileceği kadar bir açık alan bulunmaz. Her bir tavuğun kişisel alamı bir defter yaprağından daha küçüktür.

Broyler tavuk:

Bu terim etleri için yetiştirilip öldürülen tavuklar için kullanılır. Bu hayvanlar doğalarının kendilerini dizayn ettiğinden 2 kat daha hızlı büyür, öyle hızlı büyürler ki kalpleri, ciğerleri ve bacakları artık vücutlarına destek olamaz.

Boğa kancası:

ayrıca fil kancası ya da ankus olarak da bilinir. Bu alet sirklerdeki filleri kontrol edip onlara gaddarlık yapmak için kullanılıyor.

Hadım edilme:

erkek hayvanın genitallerinin kesilmesi. Erkek buzağılar, domuz yavruları ve diğer hayvanlar hiçbir anestezi kullanılmadan bu çok büyük acı veren olayı yaşıyor.

Kognisyon/Biliş:

Bu kavram bilinç sahibi olma, zekâ, öz farkındalık, düşünce ve karar verme gibi mental süreçleri ifade eder.

Metalaştırma:

Canlı bir varlığın, bir prensibin ya da bir çevrenin çıkar elde etmek ya da diğer arzu edilen türden kazanımlar adına kullanılan, değiş tokuş edilen ya da tüketilen bir “nesne” haline dönüştürülmesidir.

Evcil hayvan:

Bu terim insanların evinde hayatlarını en çok paylaştığı hayvanları anlatır; meselâ; kediler, köpekler ve tavşanlar. Bir çok hayvan hakları savunucusu tarafından “pet “ sözcüğü daha çok tercih ediliyor.

Debarking:

Bir köpeğin ses tellerindeki dokunun hayvanın doğal havlamasını ortadan kaldırmak amacıyla manipüle edilmesi ya da alınması. Bu eylem bir köpeğin neden havlıyor olabileceğine dair sebeplere yoğunlaşmaz, müdahale sonra hayvan daha sessizce ya da hiç ses çıkmadan havlamaya devam edecektir. İngiltere’de bu tıbbi müdahale yasaklanmıştır, ABD’de ise yasal.

Gaga koparma:

Yavru kuşların gagalarının koparılması. Birkaç günlük civcivlerin ya da birkaç haftalık hindilerin gagaları giyotine benzer bıçaklarla 1/3 oranında kesilir, sebep olunan korkunç acı hayvanın düzgün şekilde yemesine, içmesine ve kendisini gagasıyla dürtmesine engel olur.

Tırnaksızlaştırma:

Bir kedinin tırnaklarının tıbbi olarak alınması. Bu acı verici prosedür birinci ekleme kadar ayakların kesilmesi prosedürüne benziyor. İyileşme süreci de acı verir, kedi sonuçra yürümeye devam etmek ve patileriyle tuvalet kabını kullanmak zorundadır. İngiltere’de ve diğer ülkelerde insanlık dışı ve yasa dışı kabul edilen bu pratik ABD’de oldukça yaygın.

Doğrudan eylem:

Bir çok protesto ve aktivizm biçimiyle  ilgili genel bir terim. Bu eylemler protestolardan boykotlara, broşür dağıtmaktan gizli ya da açık hayvan kurtarma eylemlerine dek değişebilir.

Diseksiyon:

Hayvanın iç yapısını ya da dokularını incelemek adına ölü bir hayvanın vücudunu açmak ya da hayvanın kısımlarını birbirinden ayırma eylemi. Günümüzde ortaokul ve liselerde yaygındır; ama öğrenciler de artık daha sık bu duruma muhalefet edip alternatifler talep ediyor.

Draize testi:

Ev ve kozmetik ürünleri adına yapılan göz tahrişi testi. Bu deneyde tavşanların gözlerine damla damlatılır, hayvanda körlük, ülser ve diğer hastalıklar meydana gelir. Hayvanlar deney sonunda öldürülürler.

Kulak koparma:

Kulak dir dursun diye hayvanın kulaklarının büyük bir kısmının alındığı gereksiz ve acı verici bir kozmetik müdahaledir. İngiltere’de ve diğer ülkelerde yasak olsa da ABD’de hem yasaldır hem de yaygındır.

Sömürü:

Bir insanın zevki ya da keyfi için ( hayvanlar söz konusu olduğunda meselâ gıda, giysi, araştırma, eğlence için) bir başka canlının hem kendisine zarar veren şekilde, hem de adaletsizce  kullanılması eylemidir.

Ötenazi:

Hayvanın iyiliği için ya da sırf merhamet duygusuyla  son derece hasta ya da yaralı bir hayvanın ölümüne izin verme ya da o hayvanı öldürme eylemi. Ancak terim, özellikle barınaklardaki sağlıklı hayvanların da öldürülmesi eylemi için de  kullanılıyor.

Fabrika çiftçiliği :

Endüstriyel ve büyük ölçekli et, süt ve yumurta üretimi sistemine verilen isimdir. Bu üretimde en aşırı esaret örnekleri ve akla gelmeyecek en insanlık dışı zulümler standart bir özellik taşırlar.

Foie gras:

yağlı ciğer diye çevriliyor. Foie gras inanılmaz zulümlerin ürünüdür. Yavru ördeklere günde iki ya da üç kez çok büyük oranda yem verilir, metal borularla boğazlarından aşağı bu yemler zorla yutturulur. Birkaç hafta içerisinde bu hasta ve  işkence görmüş hayvanların ciğerleri normal boyutlarının 10 katı büyümüş olur, bunun sonucu olarak da ördekler insan tüketsinler diye öldürülür, ciğerleri de yemekte kullanılır.

Zorla tüy dökme: 

Yumurta endüstrisi yumurta üretimi düşünce hayvanları günler boyunca , hatta 2 haftaya kadar yemsiz bırakarak hayvanların tüy dökmesine sebep olur. Tüy dökmenin ardından yumurta üretimi artar.

Free-range:

Bu isim hayvanların doğal ve mutlu bir şekilde yaşadığının kabul edildiği tavuk ve yumurta çiftliklerini anlatmak için kullanılan bir etiket ve tanımdır. Gerçekte ise free-range iyi düzenlenmiş bir etiket değildir, bu hayvanların çoğu hem esirdir, hem de hayatlarının sonuna dek kötü hayat koşulları içerisinde yaşarlar.

Doğum kasası:

Küçük metal kasa. Bu kasalarda anne domuzlar yetişkinlik hayatının tamamını geçirir, sağa sola dönecek yeri bile olmadan yaşar.

Av sabotajı:

Hayvanları düdük kullanarak, ya da kovalanan hayvanın kokusunu maskeleyerek, gürültü yaparak veya yön şaşırtarak organize av eylemlerini kasti olarak sabote etme eylemidir. İnsanların yasa dışı av eylemlerine müdahale edilerek hem bu durum belgelenir hem de av girişimleri engellenir.

Neocarnism

Neokarnizm:

Bazen “mutlu et” adı da verilen alternatif “insancıl” hayvan ürünlerinin geliştirilmesi, sertifikasyonu, girişimi ve desteklenmesine katılan ve çeşitli hayvan kullanan endüstrilerle işbirliği yapan eski hayvan hakları savunucularına inanç sistemine  verilen isim.

Neokarnistler bu aktivitelerin hayvan haklarını savunanlar açısından bir çelişki yaratmadığını öne sürüyor, buna hayvanları kullanıp öldürmenin ahlâken yanlış olduğuna inananlar da dahil. Halka önerdikleri hayvan ürünlerini kendileri kullanmıyorlar, bunun için kişisel etik itirazlar dillendiriyorlar. Aynı şekilde hayvancılık pratiklerini ve prosedürlerini şefkat ve etik gibi nedenlerle kişisel olarak reddetseler bile destekliyorlar. Neokarnizmin arkasındaki düşünce geniş anlamda Peter Singer’ın faydalanmacı zihniyetinin bir ürünüdür.